تورج دریایی ، تاریخ شناس ایرانی مقیم آمریکا، در یک مقاله به فرقه خوارج که اواخر قرن 7 علیه علی و امویان قیام کردند اشاره می کند:
We should remember that during the late seventh century. it was
some of the arab muslims, notably the Khawrij, who rebelled
against ali and then against the Umayyads in Fars (1
خوارج ی که دریایی که به آن اشاره می کند به چه گروه مذهبی تعلق داشتند ؟
اسلام شناسان سنتی ادعا می کنند که خوارح اولین فرقه مذهبی در دین اسلام بودند.
در جنگ صفین ( 657 )، به نقل از این اسلام شناسان، علی پیشنهاد کرد که خلیفه را داوران تعیین کنند (تعیین خلیفه به حکمیت ). بخشی از جنگجویان که با این پیشنهاد حکمیت موافق نبودند به عنوان اعتراض لشگر علی را ترک کردند و در دهکده ای به نام حروراء ( Harura ) در نزدیکی کوفه ساکن شدند. این گروه که لشگر علی را ترک کردند به خوارج ( آنهایی که به حروراء رفتند ) معروف شدند. در اینجا خوارج بر روی پرچم خود نوشتتند که ” فقط خدا قانون گذار است.” خوارج فقط حکم خدا را قبول داشتند و نه داوران را. به نقل از زبان شناس آلمانی Johnnes Thomas اصطلاح خوارج از زبان ” آرامی – سریانی گرفته شده است، از وآژه آرامی ‘ hrora ‘ که به آرامی معنی غار را می دهد (2
راهبان منزوی و زاهد های ( Asket ) مسیحی (سوری) که در غار زندگی می کردند به hrora معروف بودند. این واژه آرامی ( hrora ) به عربی، به حروری ( Haruri – از دهکده حروراء ) و بعد به خوارج برگردانده شد. در واقع خوارج زاهدهای مسیحی بودند و نه جنگجویان مسلمان عرب که لشگر علی را ترک کردند.
در فرهنگ دهخدا واژه حروراء چنین تعریف شده: “ دهی است به کوفه و خوارج حروریه بدین ده منسوب باشند و آن در ظاهر سنگستان کوفه واقع است و خوارج که در امر حکمین علی و معاویة را هر دو بر باطل شمردند، بدین قریه گرد آمدند. و بعضی گفته اند حروراء کوهی است “.
تاریخ نویسان ایرانی و عرب همچنین خبر داده اند که در جنگ صفین به دستور عمر وعاص سپاهیان معاویه قران بر سر نیزه کردند. این تاریخ نویسان ادامه می دهند که سپاهیان علی پس ار دیدن صفحه های قران بر سر نیزه از جنگیدن خودداری کردند. اما ، به امکان خیلی زیاد، این موضوع ( نوشته ای را سر نیزه کردن ) را نویسندگان عرب و ایرانی از پروکوپیوس (Procopius)، تاریخ نویس قرن 6 بیزانس و نویسنده کتاب “ جنگ با ایرانیان „، گرفته اند. پروکوپیوس خبر می دهد که سردار بیزانسی ، بلیساریوس ( Belisarius) ، نامه پیشنهاد صلح ایرانیان را بر روی علامت جنگی ( درفش ) سپاه بیزانس گیره می زند ( می چسباند) و پیروز می شود.
از خوارج دو گروه دیگر جدا شدند : 1- گروه مرجئه و 2 – گروه اباضیان
به نقل از اسلام شناسان سنتی “ یک فرقه دیگر که از خوارج جدا شد مُرجئه ها بودند . “ مُرجئه نام فرقه ای است که در پایان نیمه اول قرن یک هجری پدید آمدند. لغت مُرجئه از مُرجِی به معنای تأخیر افکنده می آید؛ بدین معنا که آنان کسی را که گناه کبیره مرتکب شده باشد مخلد در آتش نمی دانستند، بلکه کار او را به خدا واگذار می کردند و به همین دلیل مُرجئه نام گرفتند. مُرجئه پس از خوارج به وجود آمدند „.
این اسلام شناسان همچنین ادامه می دهند :مرجئه به عنوان یکی از اولین جریان های مذهبی سیاسی جهان اسلام در واکنش به تعصبات و سخت گیری های خوارج و اختلاف آنها با شیعه و …… بوجود آمد.
اما به نقل از اسلام شناس آلمانی Christopher Plato درگیری بین خوارج و مرجئه پس زمینه مسیحی داشت
dass , der Konflikt zwischen Harigiten und Murgi’iten … auf einem christlichen Hintergrund beruhen könnte
فرقه اباضیان به نقل از اسلام شناسان سنتی “ فرقه‌ای منسوب به عبدالئه بن اباض تمیمی و از کهن‌ترین فرق شکل گرفته در بین مسلمانان است . باورمندان به این فرقه در عمان ، رنگبار و شمال آفریقا زندگی می‌کنند“.
اما اسلام شناس آلمانی Christopher Plato ادامه می دهد که اباضیان پیرو دین مسیحی بودند که در حیره ( حیره از شهرهای قدیم میان رودان در نزدیکی شهر نجف است ) زندگی می کردند.
Ein weiterer wichtiger Punkt ist die Existenz christlicher Ibaditen in der Region um al-Hira im Irak
تمام اطلاعات ما از قیام خوارج را طبری گزارش داده که در زمان معاویه اتفاق افتاده است، اما به امکان خیلی زیاد خود معاویه مسیحی بود و شاید فرقه های افراطی مسیحی بودند که علیه مسیحیت ای که معاویه آنرا تبلیغ می کرد قیام کردند.
Sekten aus dem radikalen Spektrum werden hier des öfteren einen Grund gesehen haben zu rebellieren, etwa gegen das von Muawiya propagierte Christentum
این اسلام شناس همچنین اشاره می کند که کشمکش های اوائل اسلام بین معاویه و علی یک ابتکار مرتد نویسان ( heresiography) ، یا تاریخ نویسانی است که پدیدار شدن اسلام را به عربستان انتقال دادند. با در نظر گرفتن پس زمینه مسیحی این درگیری ها هیچ کسی لشگر علی را ترک نکرد
jedoch müssen wir in betracht ziehen, das der frühislamische konflikte zwischen Ali und Muawiya eine Erfindung der Häresiographie oder Geschichtsschreiber darstellt, die das Bild der Entstehung des Islam auf der Arabische Halbinsel geprägt haben., Vor der Hintergrund streitender, ursprünglich christliche Parteien, die ihren Konflikt auf islamische Seite austrugen braucht es keine das Ali-Lager verlassenden (2
جنگ معاویه با علی ( جنگ صفین ) که اسلام شناسان از آن خبر دادند در واقع جنگ معاویه با فرقه های متعصب مسیحی بود.
—————————————————————
1 – Markus Groß/ Karl-Heinz Ohlig (Hg), Vom Koran zum Islam, Band 4, Berlin 2009, P 250-266
2 – Touraj Daryaee, Persian Lords and the Umayyads: Cooperation and Coexistence in a Turbulent Time. in : Christian and others in the Umayyad state, Universität of Chicago, 2016, P. 75
3 – Christopher Plato, in Markus Groß/ Karl-Heinz Ohlig ( ) Die Entstehung einer Weltreligion IV, Berlin, 2017, P. 475-487