فلسفه تاریخ

     به خاطر بیآوریم که نخست استفاده از متد های علمی شرق شناسان غربی ( اروپایی و آمریکایی ) و در مرحله بعدی علاقه و کنجکاوی این محققان به شرق بود که با تحقیقات خود در رابطه با ایران  ( باستان شناسی، ایران شناسی، تاریخ شناسی، رمزگشایی خط میخی ) در قرن 19 و اوائل قرن 20 تاریخ ما را بازسازی کردند و ما را از گذشته باستان ( قبل از اسلام ) خود آگاه ساختند.

ما آگاهی تاریخی و شناخت هویت ایرانی خود را مدیون این پژوهشگران غربی هستیم. تاریخ شرق را غربی ها نوشتند. محقق مسیحی فلسطینی، ادوارد سعید، رشته شرق شناسی (1) را در بستر تئوری گفتمان ( discourse) قدرت فوکو قرار داد ( رابطه زبان، شیوه بیان و فرمانروایی – به عقیده فوکو زبان واقعیت را نشان نمی دهد، بلکه واقعیت را می آفریند ) و ادعا کرد که محققان این رشته با تحقیقات خود در باره شرق راه را برای تسلط امپریالیسم غرب بر کشور های شرق هموار کردند.* سعید اضافه می کند که شرق شناسان غربی یک تصویر منفی، تغییرناپذیر و کلیشه وار از اعراب و شرق ارائه داده اند که مغایرت دارد با واقعیت کشور های عربی. این شرق، با توجه به نظریه فوکو، ساخته شرق شناسان است. سعید همچنین شرق شناسان را به غرض ورزی به دین اسلام متهم می کند. با وجود اینکه سعید خود گفته است که از اسلام اطلاع زیادی ندارد از دین اسلام دفاع می کند. اما سعید با این همه دفاع از اسلام دین مسیحت را ترک نکرد و پیرو دین اسلام نشد. بیشتر شرق شناسان غربی، بر خلاف عقیده سعید، به شرق علاقه داشتند و به شرقی ها و اسلام احترام می گذاشتند. این محققان روش علمی متد تاریخ نویسی هرودت را انتخاب کرده اند. هرودت برای بررسی  رابطه ایران با یونان به واقعیت های تاریخی توجه می کرد، بی طرفانه و بدون در نظر گرفتن جهانبینی ( ایدئولوژی ) خود از ایران خبر می داد. هرودت، با وجود دشمنی بین ایرانیان و یونانیان، به مردم و فرهنگ ایران علاقه و سمپاتی داشت. بهمین علت تاریخ شناس دیگر یونانی ،Plutarch , هرودت را به دوستی با بربرها متهم کرد. سعید در تحقیقات کتاب شرق شناسی خود معیار های علمی را مورد توجه قرار نداده است و با  یک نگرش اخلاقی محققان غربی را نژادپرست خوانده است. سعید به شرق شناسان، به علت تسلط کامل این محققان به زبان های عربی، فارسی و ترکی و استفاده از متد های دقیق علمی، حسادت می ورزید ( نقل شده که سعید با زبان ادبی عربی آشنایی زیادی نداشت ). اما بندرت اسلام شناسان ایرانی ، یا عرب کوشش کرده اند زبان لاتین و یا یونانی یاد بگیرند و آثاری که به این زبان ها نوشته شده اند به فارسی و یا عربی ترجمه کنند. سعید در کتاب شرق شناسی خود ( ص. 204 ) انرژی روشنفکرانه  و اشتیاق محققاق شرق شناس به شناخت شرق را مورد انتقاد قرار داده است. یرای سعید این خصلت های علمی شرق شناسان غربی چیزی نبودند به جز رفتار تجاوزگرانه در قبال شرق ( all aggression). اولین کرسی عرب شناسی در دانشگاه های فرانسه در سال 1538 تاسیس گردید و فرانسویان به کشور های عربی (مصر ) در زمان ناپلئون ( 1798 ) حمله کردند. حمله ناپلئون به مصر با شکست مواجه شد و فرانسویان در سال 1801 مجبور شدند مصر را ترک کنند. بعد از 4 سال حکومت فرانسویان یک ترک عثمانی حاکم مصر گردید و این کشور و بخشی از کشور های دیگر عربی بیش از 100 سال مستعمره مسلمانان ترک و نه مسیحیان غربی بودند. نویسنده و برنده جایزه نوبل مصری ،Naguib Mahfouz, اشاره می کند که مدرنیته مصر مدیون ناپلئون است. در انگلستان در سال 1633 رشته عرب شناسی در دانشگاه ایجاد گردید و انگلیس ها در قرن 19 به کشور های عربی تجاوز کردند. بدین ترتیب فرانسه و انگلیس، به عقیده سعید، برای حمله به کشور های عربی از 200 سال قبل تدارک دیده بودند. این ادعای سعید که رشته شرق شناسی در غرب برای آماده کردن تسلط غرب بر شرق بوجود آمد دور از حقیقت است. سعید در کتاب خود اسمی از شرق شناسان آلمانی و روسی نبرده است و اشاره ای نیز به خدمت پژوهشگران این کشور ها برای شناخت فرهنگ شرق نیز نکرده است. نادیده گرفتن شرق شناسان آلمانی و روسی از طرف سعید به این علت است که آلمان و روسیه به علت نداشتن مستعمره در شرق نمی توانستند نظریه این محقق فلسطینی را تائید کنند که شرق شناسان غرب در خدمت سیاست امپریالیستی کشور های خود هستند. برای سعید کشورهای عربی مانند آکتورهای بی اراده ای هستند که نمی توانند سرنوشت خود را تعیین کنند و به همین علت نیز قربانی سیاست امپریالیستی غرب شده اند ( تئوری توطئه ). کشور های عربی مدت زمانی کوتاه مستعمره کشور های اروپایی بودند ( عراق 15 ، سوریه 21 سال و عربستان سعودی در هیچ زمانی مستعمره غرب نبود – در مقایسه: اسپانیا 781 سال مستعمره اعراب بود و ترک ها 381 سال بر یونان حکومت کردند ). سعید علت عقب ماندگی کشور های عربی را در غرب جستجو می کرد و نه در خود اعراب. کتاب شرق شناسی سعید نه فقط حس دشمنی و نفرت شرقی ها را علیه غرب برافروخت, بلکه این کتاب برای تبلیغات ضد غربی در خدمت بنیادگران اسلامی نیز قرار گرفت. کتاب سعید همچنین توانایی انتقاد از خود را نزد اعراب کاهش داد. ( مقصر دیگران هستند).

(1) -Edward W. Said, Orientalism. London etc.: Routledge & Kegan Paul. 1978

*- Withaut examining Orientalism as a discourse one cannot possibly understand the enormously systematic discipline by which European culture was able to manage- even produce- the Orient politically, sociologically, militarily, ideologically, scientifically, and imaginaltively during the post Enlightenment period.“ – Edward W. Said 

خدای یونانیان

هگل در درس نظری زیبایی در دانشگاه برلین اشاره می کند که زیباترین مجسمه ها مجسمه های خدایان یونان باستان هستند. این مجسمه ها ایده آل زیبایی بدن انسان در تصور یونانیان از خدایان خود را نشان می دهند.

هگل اضافه می کند که نقاشان قرون وسطی از زیبایی مجسمه های یونان باستان فاصله گرفتند و دیگر آن ها این نوع زیبایی را به عنوان الگو انتخاب  نکردند. هگل معتقد است که در دوره رمانتیک زیبای بدن در مجسمه های یونانی تبدیل می گردد به زیبایی ذهنی که در نقاشی های مسیح به خوبی به نمایش گذاشته شده اند. این نقاشی ها درد و رنج خدای مسیحیان را نشان می دهند.

  خدای مسیحیان در قرون وسطی

 هنرمندان یونانی خدایان را کنده کاری کردند و نقاشان قرون وسطی پسر خدا ، مسیح، را به تصویر درآوردند. نقاشان درد و زجر مسیح را نقاشی کردند و بدین ترتیب مقوله زشتی را به مبحث زیبایی افزودند: زیبایی زشتی

 با بحرانی شدن شرایط اقتصادی در کشور های غربی دو باره  مارکس باب روز شد و کتاب کاپیتال خریداران زیادی پیدا کرده است. منتقدین برای محکوم کردن  سیستم سرمایه داری از یک طرف از مارکس نقل قول می آورند و از طرف دیگر انتقاد می کند که دولت بازار را نمی تواند کنترل کند، گردش و مقررات معاملات تجاری را سرمایه داران خود تعیین و تنظیم می کنند.

 به عقیده این مخالفان آنارشی و دلال بازی در بازار های جهانی از یک طرف و قدرت بی حد سرمایه داران و ضعف دولت ها از طرف دیگر بحران سیستم سرمایه داری را تشدید کرده اند. مارکس بارها تذکر داده است که سیستم سرمایه داری به علت آنارشی در تولید به طور متناوب با بحران های اقتصادی مواجعه است. اما مارکس به رابطه دولت و بازار بندرت اشاره کرده است. و این بدین دلیل که در تئوری مارکس ، در یک سیستم کمونیستی، دولت دیگر کنشی ندارد و بازار نیز تبدیل می گردد به:  „association of free individuals“. امروزه دیگر، شاید به غیر از کمونیست های ایرانی ، هیچ فردی به یک انقلاب کارگری و تشکیل یک دولت دیکتاتوری پرولتاریا که مارکس آنرا برای گذر از کاپیتالیسم به کمونیسم ضروری می دانست اعتقاد ندارد. بحران اقتصادی امروزی کشور های سرمایه داری نتیجه سیاست غیر اخلاقی و وحشیانه اقتصادی نئولیبرال ها است که برای بدست آوردن حداکثر سود دولت را به کنار گذاشتند و امور اقتصادی را در اختیار بانک ها و دلال های بورس قرار دادند. به همین علت نیز دولت های کشور های سرمایه داری سعی دارند با دخالت در امور بانکی و کمک مالی به این نهاد های اقتصادی از شدت گرفتن بحران جلوگیری  و در امور اقتصادی دخالت کنند. دولت به عنوان موتور اقتصاد و رهاننده از بحران ؟ چرا که نه.  اما برای کدام فیلسوف دولت هم  مقدس بود و هم دنیوی ؟ ، مارکس ، یا هگل. جواب ساده است: هگل. همان هگلی که به نظر مارکس وارانه ، به جای روی پا، روی سر ایستاده بود. فلسفه هگل همیشه روی پا ایستاده بود. هگل دولت را چنین تعریف کرد: “  واقعیت ایده اخلاقی“ ، یعنی دولت های که بر پایه اصول اخلاقی استوار اند واقعی و دارای اعتبار هستند و نه دولت های مافیای.  شواهد این دولت های هگلی امروزه در غرب مشاهده می شوند. با تئوری دولت هگل ( دولت اخلاقی ) و نه با ایده های انقلابی مارکس ( قتل و کشتار ) می توان امروزه بحران اقتصادی را پشت سر گذاشت.

„سياهپوست (negro ) موجودی است که در طبيعت زندگی می کند ، وحشی و غير قابل کنترل است و هيچ گونه احساس و یا  روحيه انسانی در وی يافت نمی شود.“

هگل در باره سرخ پوستان، بومی های امريکا، نيز نظريه مثبتی نداشت و اضافه می کند که فرهنگ آن ها توسط خرد اروپائی ها نابود می شود. شخصيت سرخ پوستان را هگل بدين گونه توصيف می کند: بی غريزه گی، افتادگی و چاپلوسی. نظر هگل در باره ترک ها: ترک ها موجوداتی هستند تنبل که بيشتر وقت در گوشه ای نشسته اند و لباس های آنها مانع حرکت  و تحرک آن ها است. از طرف ديگر هگل معتقد است که لباس های بلند يونانيان و رومیی ها  قديم نشان دهنده آزادی آنها است.

مغول ها به نظر هگل مثل ترک ها تنبل نيستند اما عمل کرد آنها بی ثمر و بی نتيجه است و مانند ملخ  به کشور های ديگر حمله می کنند.

هگل اضافه می کند که چينی ها نيز سرنوشتی ندارند به جز بردگی و مطيح شدن در مقابل اروپای ها. 

بطور خلاصه, از نظر هگل افريقائی وحشی، ترک تنبل، مغول  ملخ و چینی برده هست.

 هانا آرنت ( Hannah Arendt) در رابطه با فلسفه سیاسی اشاره می کند که تفکر سیاسی در غرب با پلاتون و ارسطو شروع و با مارکس و انگلس خاتمه یافت (۱). آرنت برای اثبات این نظریه خود سه دلیل ارائه می دهد: “ به عقیده مارکس کار موجودیت انسان را تعیین می کند و در صورتی که خواسته  فیلسوفان دوره باستان از انسان برعکس کار نکردن و مشغول کردن خود با مسائل فلسفی و سیاسی بود.

„تفکر یا عملکرد اجتماعی ( پراکسیس )“ weiterlesen

 Apollo Belveder

تنديس آپولو, خدای زيبایی يونانيان باستان، که امروز در واتيکان در ويلای Belvedere نگهداری می شود کپی است که در اواخر قرن ۱۵ در بندر d’Anzio  در ابتاليا پیدا شد و به دستور پاپ به واتيکان انتقال دادند. اصل آن در قرن ۴ قبل ار ميلاد در يونان  توسط  مجسمه ساز Leochares پيکر تراشی شده  و از بين رفته است. نسخه اصلی تنديس کاملا عريان و فاقد شال بر روی شانه و دور گردن بوده.

تشخيص زيبايی يک انسان ( مرد و يا زن ) مسئله زياد بغرنجی نيست و هر فردی می تواند تعيين کند که آیا یک فرد زیبا هست و یا نیست، اما تشخيص پديده زيبايی زمانی مشکل می شود که منظور نه زيبايی يک انسان بلکه يک اثر هنری باشد. همان شخصی که تحت تاثير زيبايی يک انسان قرار گرفته است می تواند بی تفاوت از کنار يک مجسمه زيبا بگذرد. تشخيص زيبایی يک انسان يک امر حسی ، جنسی ( اروتيک) است؛ در صورتيکه درک زيبايی يک اثر هنری نيز نخست احساسی است اما اين احساس می بايست در قدم بعدی تفکر ( intellect ) شود. در نهايت اين فکر و نه احساس است که اثر هنری را می شناسد. درک يک مجسمه، يا يک نقاشی هم چنين در رابطه با تعليم و تربيت و بيوگرافی فرهنگی شخص نظاره کننده نيز هست، به اين معنی که هر فردی هم  نمی تواند متوجه زيبايی پديده های هنری شود و تحت تاثير آن ها قرار گيرد. اگر تشخيص زيبايی يک انسان اسان است و امکان اینکه  شخص ناظر در هنگام تماشا به انسان زيبا  تهیيج نيز بشود هست ، درک زيبای يک اثر هنری احتياج به زمان ، تعمق و آرامش دارد.

در يک گفتمان مابين سقراط و نقاش Parrhaios فيلسوف به اين نکته اشاره می کند ” که چون  يک زيبائی کامل در يک انسان يافت نمی شود می بايست نقاشان از هر انسان قسمت زيبا را انتخاب کنند و بعد اين قسمت های زيبا از انسان های مختلف را در يک اثر هنری ادغام نمايند.”

در تئاتر های يونان باستان جوانان عريان می رقصيدند و اين بهترين امکان برای هنرمندان بود که بخش های زيبا از هر جوان را در اثر خود نشان دهند و به اين ترتيب يک زيبائی کامل  و ايده آل خلق نمايند. اين هنرمند است که تصور ( ايده ) از زيبایی را در ذهن خود پرورش مي دهد و يک پديده  ايده آل هنری را خلق می کند که طبيعت ( سبک Naturalismus  )  نمی تواند آنرا ارائه دهد. هنرمند يونانی دروه باستان ايده را به ايده آل تبديل نمود و از این طریق طبيعت را تصحيح و زيبا تر کرد. پيکرتراشان يونان طبيعت را کپی نکردند، بلکه با درک و ذهنيت خود از زيبايی مجسمه های خدايان را کنده کاری نمودند و به اين نحو ماده اوليه مجسمه، سنگ بی جان و سخت مرمر، را تبديل کردند به يک ارگانيسم ( زنده ) ظريف و با روح : به خدای آپولو . پيکر تراش بدن قوی يک ورزشکار را که شبیه قهرمانان المپيک يونان باستان و يا ديگر مجسمه های يونانی باشد خلق نکرده است ، مجسمه ساز شانه چپ اثر خود را کمی به سمت پائين و راست را به بالا کنده کاری کرده است که نشان می دهد که  آپولو در حال قدم زدن است، اما اين حرکت بس آرام و سبک است که حتی جای پا بر روی شن باقی نمی گذارد. پيکر آپولو آسيب پذير به نظر می رسد و از ظرافتی زنانه نيز برخوردار است که گوئی مجسمه ادغامی است از زيبایی های زنانه و مردانه.

هنر شناس آلمانی قرن ۱۸ Winckelmann  ادعا می کند که  آپولو زيبا ترين خدای يونان باستان است .

اما به راستی چرا تورات پایه ریزی و به پیش بردن این اولین دین ابراهیمی، دین یهودیان، را با تصاویری از زور و قدرت به نمایش گذاشته است. چرا به اجراء درآوردن این مذهب با زبان زور توضیح داده شده است. مراحل اولیه  پدیدار گشتن دین یهودیان با صحنه های از قتل و عام، مجازات، تبعید و طلاق های اجباری ازدواج های دو ملیتی  آغاز گردید.

یهودیان پس از اینکه فرعون مصر را تحت فشار قرار دادند موفق شدند این سرزمین را ترک کنند و سپس با زور نیز منطقه کنعان را برای زیستن به تصرف خود در آوردند. مدت زمانی کوتاه پس از نازل شدن ده فرمان در صحرای سینائی که اساس دین یهودیت و  مسیحیت را تشکیل می دهد به دستور موسی، در رابطه با رویداد گوساله طلائی، کشیشان اسرائیلی دست به کشتار اسرائیلی ها زدند. داستان گوساله طلائی را به خاطر بیآوریم : اسرائیلی ها از غیبت موسی که به کوه سینائی برای دریافت ده فرمان خدا رفته بود استفاده نمودند و از Aaron ( برادر موسی ) تقاضا نمودند که برای آنها بتی به عنوان نماینده خدا بیآفرد. برادر موسی از طلا های زنان در اردوگاه یهودیان گوساله ای برای پرستش ساخت. افراد قوم  یهود به دور گوساله طلایی جمع شدند و به رقص و نیایش پرداختند. موسی پس از بازگشت و مشاهده گوساله طلایی و جشن اسرائیلی ها دستور مجازات قوم  یهود را صادر کرد: ” موسی  وارد اردوگاه شد و گفت: هر فردی که به خدا ایمان دارد به نزد من بیآید ! کشیش های  اسرائیلی به نزد موسی رفتند. موسی کشیش ها را مورد خطاب قرار داد و گفت: خدا چنین  می گوید، خدای اسرائیلی ها : شمشیر های خود را به دست بگیرید و به اردوگاه بروید و برادران، نزدیک ترین افراد و دوستان خود را بکشید. کشیش ها به دستور  موسی عمل نمودند. سه هزار اسرائیلی در این روز به قتل رسیدند ” ( Exodus 32,6-28 ) مهم در این دستور موسی کشتن برادران، دوستان و خویشاوندان است. بدیهی ترین روابطه انسانی، روابطه با نزدیکان، به دست موسی نابود می گردد. زور و قدرت در دین موسی علیه بیگانگان و کفار صورت نگرفت، بلکه علیه اعضاء خانواده و خویشاوندان. در بخشی از  تورات چنین آمده است: ” اگر برادرت و یا دوستت که تو آنها را به اندازه خودت دوست داری، تو را مخفیانه اغفال کردند و گفتند که خدای دیگری را پرستش کن …، تو می بایست مقاومت کنی و به حرف های آنها توجه ای نکنی. تو نباید با آن ها  احساس ترحم داشته باشی و بر گفته آن ها سرپوش بگذاری، بلکه علیه آن ها شکایت کنی. اگر برادر و یا دوست تو محکوم به اعدام شدند، تو باید اولین نفری باشی که دستت را بلند و آن ها را سنگسار کنی..تو باید آن ها را سنگسار کنی و آن ها باید کشته شوند..” ( 12 – 13,7  Deuteronomium ).  اما می توان اثبات نمود از کجا این زبان زور و قدرت به تورات راه یافته است: از قوانین پادهشاهی سرزمین آشور. پژوهشگر آلمانی مسائل تورات  Othmar  Keel * ادعا می کند که این نوشته های زور و قدرت در تورات کپی ای از قوانین پادهشان آشور به شمار می آیند. قوانین در سرزمین آشور سیاسی بودند و نه مذهبی .

 در همین رابطه توجه کنید به اوامر خدا به Salomo از کتاب اول پادشاهان در تورات ( ۹،۶ ): “ اگر شماها و پسران شما از من برگردید و قوانین منرا نادیده بگیرید ، اگر شما ها خدای دیگری را پرستش کنید، در آن موقع من اسرائیل را با خاک یکسان می کنم.”  این تهدید خدا مانند  قراردادهای سیاسی است که دولت آشور با حاکمان محلی زیر دست خود منعقد می کرد که بر طبق آن سرزمین تحت تسلط در صورت سرپیچی از اوامر پادشاه نابود می شد. اما چه عواملی باعث گردیدند که فرهنگ زور دولت آشور توانست خود را  در تورات باز یابد ؟  Othmar Keel این روند را چنین توضیح می دهد: ” اواخر قرن ۷ قبل از میلاد امپراتوری آشور فروریخت و یک خلاء سیاسی در منطقه پدیدار گشت. کشیش های یهود از این موقعیت استفاده نمودند و خواسته های پادشاهان آشور از زیردستان را از زبان خدای خود، از زبان یهووا  ( Jahwe ), به اطلاع پیروان دین یهود رساندند. بدین ترتیب کشیشان اسرائیلی  موفق گردیدند تمام خصوصیت های پادشاهان مستبد آشور را به خدای اسرائیل انتقال دهند.” در تورات نشانی از اغماض و یا صبر و برد باری در مقابل مذاهب دیگر مشاهده نمی گردد. در بخشی از تورات ( 3- 2 , 12 Deuteronomium   ) آمده است : ” شماها می بایست تمام معابد را نابود کنید ، معابدی که مورد پرستش ملت های دیگر هستند و به تصرف شما در آمدند. مکان های نیایش در روی تپه ، در روی کوه  و یا زیر درخت را منهدم کنید. تصاویر خدایان این سرزمین های تحت تصرف را از بین ببرید”.  در تورات دستورات لازم را در رابطه با جنگ و با شهرهای تصرف  شده نیز  قید شده است : ” وقتی که تو به یک شهر حمله می کنی ،  می بایست نخست کوشش شود که یک توافق صلح آمیز با دشمن به دست آید. اگر دشمن شرایط صلحی که تو پیشنهاد کردی قبول کرد آنها را زیر دست و مجبور به کار کن. اما اگر دشمن پیشنهاد تو را رد کرد، شهر را به محاصره در آور. اگر خدای تو دشمن را تسلیم کرد ، تمام مردان را بکش و زنان ، کودکان، سالخوردگان و احشام را به عنوان غنیمت در اختیار خود بگیر “  (  Deuteronomium 20,10 – 14 )

اسرائیلی ها اجازه نداشتند رابطه نزدیک ( جنسی ) با غیر اسرائیلی ها، با غریب ها داشته باشتد. در تورات مجازات وحشیانه ای برای اسرائیلی های در نظر گرفته شده است که با بیگانگان رابطه داشتند. در بخش ۲۵ از کتاب  Numeri چنین آمده است که در زمان اقامت موقت قوم اسرائیل در منطقه Schittim روابط نزدیکی مابین اسرائیلی ها و بومیان محل ایجاد می گردد. موسی  پس از اطلاع از این جریان قاضی های اسرائیلی را به نزد خود احضار و این دستور را به آنها ابلاغ می کند: ” هر نفر از شما ها باید آن اسرائیلی را به قتل برساند که با اهالی منطقه Schittim ارتباط بر قرار کرده است. “  بخش Numeri از کتاب تورات اشاره می کند به کشیشی بنام Pinhas که پس از دیدن یک مرد اسرائیلی با یک زن محلی  نیزه خود را به دست می گیرد  ” و هر دو را با نیزه سوراخ سوراخ می کند “

*  Othmar. Keel, “ Monotheismus “ – ein göttlicher Makel ? , in: Neue Züricher Zeitung 68 , 30/31.  10.2004